กุเวรํ เวสฺสวณมหาราชํ วิญฺญาเปตฺวา โพเธตฺวา สุมหติมปิ กุมฺภณฺฑเสนํ อติมหนฺติํ กุมฺภณฺฑเสนํ เอโกว อุตฺตาเสตฺวา ภยํ ชเนตฺวา มณิรตนวรํ คเหตฺวา ชูเต อกฺขกีฬายํ ลกฺขํ อาธาย ฐเปตฺวา โกรพฺยราชํ เชตฺวา รญฺญํ สตมฺหา ราชสมฺพนฺธินา สเตน สจิวรตนํ อมจฺจรตนํ อุทฺธจฺจ อุทฺธริตฺวา เอตฺถาเนตฺวา สุยุวติรตนํ โสภนอิตฺถิรตนํ อาทิยิสฺสํ คณฺหิสฺสามิ, เอตฺถ ยถาวุตฺเตสุ มม โก ภาโร อตฺถีติฯ เอตฺถ ‘‘โก มเมตฺถตฺถิ ภาโร’’ติ อิมินา อุสฺสาหสงฺขาโต ฐายีภาโว ปกาสิโตฯ เอตสฺส อุปฺปตฺติอุทฺทีปเนสุ การณภูตสฺส อิตฺถิรตนสฺส อาทานขฺยาตนาคราชคตปตาปวิกฺกมาทิวิภาโว จ, ตํตํรูปปฺปกาสกกวิวจนสงฺขาตานุภาโว จ ‘‘วิญฺญาเปตฺวา’’อิจฺจาทินา วากฺยสามตฺถิเยน ปฏิปาทนียา โหนฺติฯ ‘‘สุมหติมปิ กุมฺภณฺฑเสนํ เอโก’’ติ จ, ‘‘รญฺญํ สตมฺหา สจิวรตนมุทฺธจฺจา’’ติ จ อิเมหิ ธิติอุคฺคตคพฺพาทโย จ, ‘‘วิญฺญาเปตฺวา กุเวร’’นฺติ จ, ‘‘อุตฺตาเสตฺวา โกรพฺยราช’’นฺติ จ, ‘‘เอตฺถาเนตฺวา อิจฺจาทโย’’ติ จ อิเมหิ มตฺยาทโย จ พฺยภิจาริโน ภาวา วิภาวิตา โหนฺติฯ อิเมหิ วิภาวานุภาวพฺยภิจารีภาเวหิ ยุทฺธวีรรโส โปสิโตติ ทฏฺฐพฺโพฯ อิมินาเยว นเยน ทานวีราทโย วิญฺญาตพฺพาฯ

ภยฐายีภาว

[364]

วิการิสนสตฺตาทิ-

ภยุกฺกํโส ภยานโก;

เสทาทโย’นุภาเว’ตฺถ,

ตาสาที พฺยภิจาริโนฯ

[364] ‘‘วิการิ’’จฺจาทิฯ

วิการิ อสภาวปฺปวตฺโต วิรุทฺโธ สโน สทฺโท สตฺโต จ, เต อาทโย เยสํ สุญฺญารญฺญาทีนํ อิตฺถินีจปฺปกติสมฺภวนฺตานํ, วิภาวานํ, คุรุอาทีนํ วา อุตฺตมานํ, เตหิ ชาตสฺส ภยสฺส, กิตฺติมสฺส วา อุกฺกํโส ภยานโก นาม รโสฯ เอตฺถ เสทกมฺปนปาทจลนาทโย อนุภาวา, ตาสาทโย พฺยภิจาริโนฯ

[364] อิทานิ ภยานกรสสฺส โปสนกฺกมํ ทสฺเสติ ‘‘วิการิ’’จฺจาทินาฯ วิการิสนสตฺตาทิภยุกฺกํโส ปกติวิรเหน วิการวนฺเตหิ วิรุทฺเธหิ อสนิสทฺทาทิสทฺเทหิ, รกฺขสาทิสตฺเตหิ วา วิภาเวหิ เหตุภูเตหิ สญฺชาโต สาภาวิโก, กิตฺติโม วา ภยปฏิพนฺโธ อุกฺกํโส ภยานกรโส นาม โหติฯ เอตฺถ ภยานกรสวิสเย เสทาทโย ทาหสรีรกมฺปนาทโย อนุภาวา กายิกวาจสิกปฺปโยคสงฺขตา อนุภาวา โหนฺติฯ ตาสาที พฺยภิจาริโน ตาสสงฺกาทโย อิห พฺยภิจารีภาวา โหนฺตีติฯ สโน จ สตฺโต เจติ จ, วิกาโร เอเตสํ อตฺถีติ จ, วิการิโน จ เต สนสตฺตา เจติ จ, เต อาทโย เยสํ สุญฺญารญฺญาทีนมิติ จ, เตหิ ชาตํ ภยมิติ จ, มชฺเฌ ปทโลโป, ตสฺส อุกฺกํโสติ จ, เสโท อาทิ เยสํ กมฺปนาทีนมิติ จ, ตาโส อาทิ เยสํ สงฺกาทีนมิติ จ วากฺยํฯ อิตฺถินีจปฺปกติกานํ ภยเหตุ วิการิสนสตฺตาทิ, อุตฺตมานํ คุรุอาทิฯ

เอตฺถ ลกฺขิยเมวํ เวทิตพฺพํ –

ยํ ทิฏฺฐิสตฺถปตเนน ปริปฺผุรนฺตี,

กุมฺภณฺฑรกฺขสจมู คมิตา สมนฺตา;

อาจกฺกวาฬนค’มสฺสคตํ ปุรีว,

โภโต มุหุํ มุหุ’มปสฺสิ ส ปุณฺณโก’หนฺติฯ

ทิฏฺฐิสตฺถปตเนน ทิฏฺฐิสลฺลสมฺปาตเนน ปริปฺผุรนฺตี กมฺปมานา สมนฺตา ปริสมนฺตโต อาจกฺกวาฬนคํ จกฺกวาฬปพฺพตาวธิ คมิตา ปลาปิตา กุมฺภณฺฑรกฺขสจมู กุมฺภณฺฑรกฺขสานํ เสนา ยํ อสฺสคตํ อสฺสปิฏฺเฐ นิสินฺนกํ โภโต ภวตํ ตุมฺหากํ ปุรี อิว ปุริยา ทสฺสนมิว มุหุํ มุหุํ อปสฺสิ ขเณ ขเณ อปสฺสิตฺถ, โส อหํ ปุณฺณโก นาม ยกฺโขติฯ เอตฺถ ‘‘ทิฏฺฐิสตฺถปตเนนา’’ติ ทิฏฺฐิสตฺถาโรปเนน จ ‘‘ส ปุณฺณโก อห’’นฺติ อิมินา จ ภยชนนสฺส เหตุภูตวิรุทฺธสตฺตสงฺขาตา วิภาวา นิทฺทิฏฺฐา, ‘‘มุหุํ มุหุ’มปสฺสี’’ติ รสาวตฺถสมฺปตฺตภยุกฺกํสสงฺขโต ฐายีภาโว วิภาวิโต, ‘‘กุมฺภณฺฑรกฺขสจมู คมิตา สมนฺตา อาจกฺกวาฬนค’’นฺติ ตาสสงฺกาทิกา พฺยภิจาริโน ภาวา โชติตาฯ ‘‘ปริปฺผุรนฺตี’’ติ เสทกมฺปาทโย อนุภาวา ทสฺสิตา โหนฺติฯ

ชิคุจฺฉาฐายีภาว

[365]

ชิคุจฺฉา รุธิราทีหิ,

ปูตฺยาทีหิ วิราคโต;

พีภจฺโฉ โขภนุ’พฺเพคี,

กเมน กรุณายุโต;

นาสาวิกุนนาทีหิ,

สงฺกาทีหิ’สฺส โปสนํฯ

[365] ‘‘ชิคุจฺฉา’’อิจฺจาทิฯ รุธิรนฺตาทีหิ ปูติกิมิอาทีหิ วิราคโต จ ชาตา ชิคุจฺฉา ครหา กเมน โขภโน อุพฺเพคี กรุณายุโต จ พีภจฺโฉ ภวติ, นาสาวิกุนนมุขจฺฉทนาทีหิ อนุภาเวหิ, สงฺกาเวคาทีหิ พฺยภิจารีหิ จ อสฺส โปสนํ ภวตีติฯ

[365] อิทานิ พีภจฺฉรสสฺส โปสนกฺกมํ ทสฺเสติ ‘‘ชิคุจฺฉา’’อิจฺจาทินาฯ